مختصری از زندگی‌نامه آیت الله محمدواعظ زاده خراسانی
اسـتاد محمد واعظ‌زاده به سال ۱۳۰۴ خورشیدی در شهر مقدس مشهد و در خانواده‌ای که تا چندین پشـت عـالمان و واعـظان دین بوده‌اند دیده به جهان گشود.
دوره ابتدایی را در مکتب‌های قدیمی، مدرسه معرفت و در محضر پدر بزرگوارش واعظ شـهیر آقا حاج شیخ مهدی واعظ خراسانی گذراند. در سال ۱۳۱۸ خورشیدی به همراه پدر راهی نجف اشـرف شد تا مبادی عـلوم دیـنی، ادبیات عرب و منطق را در آن شهر علم و تقوی بیاموزد. وی پس از کسب فیض از مولی الموحّدین علی (ع) و حوزه علمیه پر رونق آن روزگار نجف اشرف در سال ۱۳۲۱ به مشهد مقدس مراجعت کرد.
پس از شهریور ۱۳۲۱ در حوزه علمیه مشهد مقدس ـ که پس از فـاجعه مسجد گوهرشاد و تبعید علما و مدرسان اینک از پی فرار رضاخان دوباره تجدید حیات یافته بود ـ استاد، دوره شرح لمعه و قوانین الاصول را در محضر مرحوم حاج میرزا احمد مدرس یزدی فرا گرفت. رسائل شیخ را نزد مـرحوم حـاج شیخ کاظم دامغانی، المکاسب المحرّمه را نزد مرحوم حاج شیخ غلامحسین بادکوبه‌ای (محامی)، سطح کفایه و مکاسب و نزدیک به یک دوره خارج اصول و تمام مباحث اجتهاد و تقلید کتاب عروه الوثقی[۱] و کتاب طهارت را در درس خـارج مـرحوم حاج شیخ هاشم مدرس قزوینی آموخت. یک دوره خارج اصول را نزد مرحوم حاج شیخ مجتبی قزوینی و بخشی از خارج جلد اول کفایی را در حوزه درسی آقای حاج میرزا احمد آقازاده آخوند خراسانی فـرا گـرفت و مدتی نیز درس اصول مرحوم آیت الله یونس اردبیلی شرکت کرد.
در زمینه علوم عقلی نیز شرح منظومه حاج ملا هادی سبزواری را نزد مرحوم شیخ سیف الله ایسی و قسمتی از الهیات اسفار و شرح هـدایه مـیبدی آخـوند ملاّ صدرا و تمام قسمت فـلسفه اشـارات ابـن سینا به اضافه یک دوره معارف و اعتقادات را به تفصیل نزد مرحوم حاج شیخ مجبتی قزوینی فرا گرفت. علاوه بر آنچه گفته شـد، یـک دوره مـعارف را هم نزد مرحوم میرزا مهدی اصفهانی به سـبک و سـلیقه مخصوص آن مرحوم تحصیل کرد. استاد، حضورِ اندیشمندانِ بزرگی همچون مرحوم میرزا مهدی آشتیانی را در شهر مشهد غنیمت شمرده و مباحثی از اصـول را نـزد آن فـیلسوف شرق تلمّذ کرد.
استاد، در سال ۱۳۲۸ به قصد تکمیل آموزه‌های عـلمی به حوزه علمیه قم مهاجرت کرد و مدت یازده سال از استادان معروف این حوزه کسب فیض کرد. عظمت عـلمی و شـکوه حـوزه درس مرحوم آیت الله العظمی حاج آقا حسین طباطبائی بروجردی موجب شد کـه اسـتاد در تمام این مدت در درس‌های فقه و اصول و رجال ایشان شرکت کند و در ثبت و ضبط تقریراتِ آن استاد اعظم اهـتمام ورزد، افـزون بـر درس‌های عمومی، از توفیق ملازمت مخصوص آن بزرگوار و بهره‌جویی از آرای علمی وی برخوردار شود. در سال ۱۳۳۳ بـنا بـه تـمایل و دعوت آن فقیه ژرف اندیش، استاد و جمعی دیگر از فضلا به منظور رفع نواقصِ کتابهای حدیث و مـدارک فـقه شـیعه، زیر نظر آن مرحوم به تدوین کتاب مهم و بی‌سابقه‌ای نظیر وسایل الشیعه همّت گماشتند. ایـن پژوهـش سترگ که جامع الاحادیث الفقهیه للشیعه الامامیّه نام گرفت حدود هفت سال ادامـه داشـت.
در نـتیجه آن پژوهش چندین مجلّد ضخیم با اسلوبی بدیع حاوی تمام احادیث احکام، تألیف و آماده طـبع شـد که بسیاری از حواشی و توضیحات و بخشی از مقدمه[۲] آن کتاب به قلم استاد واعظ‌زاده به تـحریر درآمـد. اسـتفاده از نظریات علمی و رجالی و اطلاعات وسیع آیه الله بروجردی و مشارکت در تألیفات و آثار رجالی ایشان موجب شد، اسـتاد مـورد توجه خاصّ آقای بروجردی قرار گیرد و چند نوبت، نوشته‌های استاد از درسِ آنـ مـرحوم، مـورد تشویق و تقدیر آن استاد اعظم واقع شود. افزون بر آنچه گفته شد، استاد در حوزه علمیه قـم، حـدود سـه سال از درس خارج مکاسب مرحوم آیت الله سید محمد حجّت کوه کمره‌ای تبریزی و سـه سـال از درسِ اصولِ حضرت امام خمینی (ره) و درسِ خارج فقه (خیارات بیع) مرحوم آیت الله سید صدر الدین صـدر و نـُه سال از درس خارج عروه الوثقی محروم آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی و یک سال از درسـِ اصـول مرحوم شیخ محمدعلی اراکی و درسِ خارج فـقه آیـت الله سـید کاظم شریعتمداری، بهره‌ها برد.
در زمینه علوم عـقلی نـیز، الهیات شفای ابن سینا را در محضر مرحوم علاّمه سید محمد حسین طباطبایی تبریزی تـلمّذ کـرد و بخشهایی از بحثهای فلسفی علاّمه را ـ کـه بـه نام اصـول فـلسفه و روش رئالیـسم در چند جلد منتشر شده است ـ طـیّ جـلسات هفتگی در محضر آن اسوه علم و اخلاق فرا گرفت.
استاد مکرّم، به رسـم طـلاّب فاضل در حوزه‌های علمیه، از آغاز تحصیلات حـوزوی به تدریس کتابهای درسـی حـوزه پرداخت. کتابهایی چون: البهجه المـرضیه فـی شرح الالفیّه مشهور به کتاب سیوطی، شرح نظام، مغنی، حاشیه ملا عبدالله، مـطوّل، شـرح لمعه، معالم الاصول، فرائد الاصـول، مـکاسب، کـفایه الاصول، شرح مـنظومه و شـرح تجرید را می‌توان کتابهایی دانـست کـه استاد ما به تشنگان دانش، آموخته است.
معظّم له در طول تحصیل و تدریس مشمول عنایتهای بـسیاری از شـخصیتهای علمی قرار گرفته و از اساتید مبرّز حـوزه‌های عـلمیّه اجازه‌های روایـتی و اجـتهاد أخـذ کرد. از آن جمله: اجازه اجـتهاد از مرحوم علاّمه سید محمد حسین طباطبایی، اجازه شفاهی یا کتبی حدیث از مرحوم آیهالله بروجردی و شـیخ آقـا بزرگ تهرانی (صاحب کتاب الذریعه[۳])، اجـازه اجـتهاد از آیـت الله آقـای سـید صدر الدین جـزائری، اجـازه روایت از مرحومان علاّمه سمنانی، آیت الله رامهرمزی، علاّمه شوشتری و از دو تن از علمای سوریه و قاهره .
دانشکده الهیات دانشگاه مـشهد ـ کـه در سـال ۱۳۳۷ خورشیدی افتتاح شد ـ در سال ۱۳۳۹ از استاد محمد واعـظ‌زاده بـرای تـدریس دروس تـاریخ فـقه، تـاریخ حدیث، تفسیر، تاریخ ادیان و دیگر دروس مربوط به علوم قرآن و حدیث، دعوت به عمل آورد. استاد پس از رایزنی با برخی از استادان و همفکران، به منظور حفظ گسترش تفکر اصیل اسلامی تـصمیم گرفت عهده‌دار تدریس دروس علوم قرآن و حدیث و فقه در این دانشکده شود. این همکاری تاکنون نیز ادامه دارد. بطوری که تاکنون نیز دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری توفیق این خوشه چینی را دارند و جزوه‌های درسـی ایـشان در فنون مختلف مورد استفاده برخی از استادان می‌باشد.
یکی از خدمات به یادماندنی استاد در طی سالهای خدمت در دانشکده برگزاری کنگره هزاره شیخ طوسی است. این کنگره به پایمردی استاد در سال ۱۳۵۰ ـ ۱۳۴۹ خـورشیدی در دانـشگاه مشهد و با شرکت بسیاری از دانشمندان و علما و استادان داخل و خارج کشور برگزار گردید و با کوشش و تصحیح استاد واعظ‌زاده کتاب فهرست شیخ طوسی، اختیار مـعرفه الرجـال شیخ طوسی، یک جلد ضـخیم مـقالات عربی و دو جلد مقالات فارسی که بهترین مأخذ مرجع زندگی شیخ طوسی است ـ چاپ شد. و علاوه بر چاپ مقالات ارائه شده به کنگره در سه مجلّد، چـند عـنوان از اهمّ کتابهای شیخ طـوسی از جـمله اختیار معرفه الرجال و الفهرست نیز تصحیح و به زیور چاپ آراسته شد.
استاد به موازات تدریس و پژوهش در بسیاری از مجامع علمی داخلی و خارجی به ارائه مقاله و سخنرانی پرداخته است. معظّم له، حدود ۵۳ سفر بـه ۳۰ کـشور جهان ائجام داده است. از جمله: اتیوپی، اردن، ازبکستان، اکراین، امارات متحده عربی،[۴] اندونزی، بحرین، برونئی، بلژیک، بوسنی و هرزگوین، پاکستان، ترکیه، روسیه، سودان، سوریه، عربستان سعودی، عمان، قرقیزستان، قزاقستان، کنیا، کویت، لبنان، مـالزی، مـراکش، مصر، نـیجریه، هند، تانزانیا، یمن، آلمان، بریتانیا، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا. وی در این سفرهای علمی با شش رئیس جمهور از جمله: سـوهارتو، عمر البشیر، صادق المهدی رئیس جمهور نیجریه، تانزانیا و چند پادشاه از جـمله مـلک حـسن دوم و چندین شیخ پیر طریقت از جمله دو طریقه شیخ بهائی در قاهره و مغرب و شیخ ابراهیم خان پیر طریقت ازبکستان و بـسیاری از انـدیشمندان جهان اسلام و چند تن از شیوخ ازهر و مفتیان مصر، سوریه و لبنان و استادان دانشگاهها دیـدار و گـفت و گـو و ضمن آگاه شدن از اوضاع مسلمانان و پیشرفت علمی و اجتماعی آنان، ویژگیهای اسلام و مذاهب اسلامی بخصوص مـکتب اهل بیت (ع) و مذهب شیعه امامیّه را با ایشان در میان گذارده است. ارتباط با اسـتادان و شخصیتهای بزرگ مسلمان در ایـن کـشورها، تبادل نظر و تشکیل جلسات و سخنرانی برای دانشجویان و مردم در مجامع مذهبی و تبیین اصول و مبانی فلسفی، کلامی و فقهی اسلام و مذهب اهل بیت (ع) و برقرار کردن مبادلات فرهنگی میان مؤسسات علمی و فرهنگی آنان با مـجامع علمی و مذهبی ایران، از دستاوردهای این سفرهای علمی بوده است.
معظّم له در موضوعات: حدیث شیعه و اهل سنت، تاریخ حدیث در اسلام، احادیث مجعوله و اسرائیلیات، علوم قرآنی، انقلاب اسلامی ایران، تفسیر قرآن، تاریخ فقه و اصـول، تـاریخ تفسیر، فقه و اصول، کلام و فلسفه اسلامی، عرفان و تصوّف اسلامی، تاریخ اسلام و تاریخ تشیّع مقاله‌های بسیاری منتشر ساخته‌اند.
علاوه بر آن استاد در طول تدریس در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری دانشکده الهیات دانشگاه فـردوسی مـشهد راهنمایی و مشاوره رساله‌های بسیاری از دانشجویان در این در مقطع را به عهده داشته‌اند.
عضویت در مجامع علمی و دینی عضویت در مجمع جهانی اهل بیت[۵]، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، هیأت مدیره بنیاد پژوهشهای اسـلامی مـشهد، شورای عالی کتابخانه ملّی، هیأت امنای دانشگاه مذاهب اسلامی و نیز همکاری در تأسیس مجلّه مکتب اسلام (قم)، مجلّه دانشکده الهیات دانشگاه مشهد، مجلّه رساله التقریب (تهران)، مجلّه عربی زبان الارشـاد، عـضویت در هـیأت مدیره مجلّه تخصّصی نهج البـلاغه یـکی دیـگر از ابعاد فعالیت‌های استاد به شمار می‌آید.
اینک سیاهه‌ای از آثار استاد به اختصار معرفی می‌گردد:
الف : کتابها
۱ ـ امام خمینی و انقلاب اسلامی: این کـتاب مـجموعه مـقالات استاد درباره انقلاب اسلامی، امام خمینی و مرجعیت اسـت.
۲ ـ پیـام وحدت: مجموعه مصاحبه‌های مطبوعات، شخصیت‌ها و مؤسسات فرهنگی و علمی، با استاد در این کتاب فراهم آمده است.
۳ ـ ندای وحدت: مجموعه سـخنرانیهای اسـتاد در نـماز جمعه تهران است که به زبان‌های عربی، انگلیسی و اردو برگردان شـده است.
۴ ـ حیاة الامام البروجردی: این کتاب مقدمه سلسله تحقیقات رجال شناختی آیت الله بروجردی است که زیر نظر اسـتاد چـاپ شـده است.
۵ ـ الحجّ فی السّنه: در این نوشتار، حج از دیدگاه روایات شیعه و اهـل سـنّت مورد بررسی قرار گرفته است.
۶ ـ دراسات و بحوث: این کتاب مجموعه‌ای دو جلدی است که در جلد اول ۲۳ مقاله و در جـلد دوم ۱۵ مـقاله در پیـرامون تاریخ اسلام، وحدت اسلامی و منابع اسلامی، تدوین شده است.
۷ ـ رساله الشیخین: حـاوی مـکاتبه مـیان استاد و شیخ بن باز مفتی فقید کشور عربستان سعودی است[۶].
۸ ـ زندگانی آیت الله العظمی بـروجردی: ایـن نـوشتار به مناسبت کنگره بزرگداشت آیت الله بروجردی و شیخ محمود شلتوت تدوین شده است.
۹ ـ سـه گـفتار درباره شهید مطهری: این کتاب حاوی سه سخنرانی استاد در مورد زندگی علمی اسـتاد شـهید مـرتضی مطهری است.
۱۰ ـ مجموعه مقالات استاد: این کتاب حاوی مجموعه مقالات استاد در موضوعات گوناگون اسـت کـه بنیاد پژوهشهای اسلامی آن را در چند مجلّد در دست چاپ دارد.
۱۱ ـ الوحده الاسلامیّه؛ عناصرها و موانع‌ها: این کـتاب، شـامل بـخشی از مقالات عربی استاد در زمینه وحدت اسلامی است.
ب : تصحیح، تحقیق، تعلیق و ترجمه
۱ ـ الجمل و العقود فی العـبادات: ایـن کتاب یکی از آثار فقهی شیخ طوسی است که در آن عبادات را به ایجاز و اخـتصار بـا ذکـر اجزاء و شرایط و با ارقام برای حفظ کردن گردآوری شده است. استاد این کتاب را تصحیح، تـحقیق و تـرجمه کـرده و در سال ۱۳۳۷ خورشیدی انتشار داده است.
۲ ـ تنظیم و چاپ سلسله مباحث رجالی آیت الله بروجردی کـه بـا مقدمه‌ای تحقیقی و مفصّل چاپ شده است.
۳ ـ گردآوری مقالات کنگره شیخ طوسی در سه مجلد به مناسبت کـنگره هـزاره شیخ طوسی در دانشکده الهیات دانشگاه مشهد.
۴ ـ مجموعه مقالات و کتابنامه فارسی و عربی و انـگلیسی. ایـن مجموعه حاوی مقالات سخنرانی‌های «مجمع بررسی‌های اقـتصاد اسـلامی» اسـت که به همّت بنیاد پژوهشهای اسلامی زیـر نـظر استاد برگزار شد.
۵ ـ المعجم فی لغه القرآن: این مجموعه بی‌سابقه در مورد بررسی لغـات قـرآن کریم است. این پژوهش بـا اشـراف استاد در گـروه قـرآن بـنیاد پژوهشهای اسلامی انجام شده[۷] و تاکنون ۷ جـلد از آن انـتشار یافته است و پیش بینی می‌شود سرانجام به ۲۵ جلد بالغ شود.
۶ ـ المقنع و الهـدایه: ایـن کتاب شامل دو متن فقهی از شیخ صـدوق است که به اضـافه یـکی از مجالس وی که به تصحیح و تـحقیق اسـتاد در سال ۱۳۳۸ خورشیدی چاپ شده است.
۷ ـ نصوص الاقتصاد و الاسلامی: این مجموعه ۱۶ جلدی از سوی گـروه اقـتصاد بنیاد پژوهشهای اسلامی تألیف و بـا مـقدمه و اشـراف استاد، چاپ شـده اسـت.
ج: مقالات
معظّم له، افزون بـر هـمکاری با مجلاّت گوناگون همچون: مشارکت در تأسیس مجلّه مکتب اسلام (قم) و عضویت در هیأت تحریریه آن (سـال ۱۳۳۸، ۱۳۳۹) هـمکاری در تأسیس و مدیریت نشریه دانشکده الهیات مـشهد در سـال ۱۳۵۱، تأسیس مـجله رسـاله التـقریب در تهران در سال ۱۳۷۳ و اشراف بـر آن تا سال ۱۳۸۰، همکاری با مجلّه عربی زبان الارشاد (مشهد) در سال ۱۳۵۴، عضویت در هیأت تحریریه مجلاّت دانـشگاه عـلوم اسلامی رضوی و مجلّه تخصصی نهج البـلاغه، بـیش از ۱۱۰ مـقاله بـه زبـانهای فارسی و عربی نـوشته‌اند. ایـن مقاله‌ها در زمینه قرآن شناسی، شناخت اهل بیت (ع)، حدیث شناسی، وحدت اسلامی و انقلاب اسلامی می‌باشد. مجموعه ایـن مـقاله‌ها بـزودی به همّت بنیاد پژوهشهای اسلامی منتشر خـواهد شـد.
منابع:
——————————————–
[۱] – «مطالعات اسلامی » تابستان ۱۳۸۲ – شماره ۶۰ (صفحه ۱۲)
[۲] – «مطالعات اسلامی » تابستان ۱۳۸۲ – شماره ۶۰ (صفحه ۱۳)
[۳] – «مطالعات اسلامی » تابستان ۱۳۸۲ – شماره ۶۰ (صفحه ۱۴)
[۴] – «مطالعات اسلامی » تابستان ۱۳۸۲ – شماره ۶۰ (صفحه ۱۵)
[۵] – «مطالعات اسلامی » تابستان ۱۳۸۲ – شماره ۶۰ (صفحه ۱۶)
مختصری از زندگی‌نامه آیت الله محمدواعظ زاده خراسانی
اسـتاد محمد واعظ‌زاده به سال ۱۳۰۴ خورشیدی در شهر مقدس مشهد و در خانواده‌ای که تا چندین پشـت عـالمان و واعـظان دین بوده‌اند دیده به جهان گشود.
دوره ابتدایی را در مکتب‌های قدیمی، مدرسه معرفت و در محضر پدر بزرگوارش واعظ شـهیر آقا حاج شیخ مهدی واعظ خراسانی گذراند. در سال ۱۳۱۸ خورشیدی به همراه پدر راهی نجف اشـرف شد تا مبادی عـلوم دیـنی، ادبیات عرب و منطق را در آن شهر علم و تقوی بیاموزد. وی پس از کسب فیض از مولی الموحّدین علی (ع) و حوزه علمیه پر رونق آن روزگار نجف اشرف در سال ۱۳۲۱ به مشهد مقدس مراجعت کرد.
پس از شهریور ۱۳۲۱ در حوزه علمیه مشهد مقدس ـ که پس از فـاجعه مسجد گوهرشاد و تبعید علما و مدرسان اینک از پی فرار رضاخان دوباره تجدید حیات یافته بود ـ استاد، دوره شرح لمعه و قوانین الاصول را در محضر مرحوم حاج میرزا احمد مدرس یزدی فرا گرفت. رسائل شیخ را نزد مـرحوم حـاج شیخ کاظم دامغانی، المکاسب المحرّمه را نزد مرحوم حاج شیخ غلامحسین بادکوبه‌ای (محامی)، سطح کفایه و مکاسب و نزدیک به یک دوره خارج اصول و تمام مباحث اجتهاد و تقلید کتاب عروه الوثقی[۱] و کتاب طهارت را در درس خـارج مـرحوم حاج شیخ هاشم مدرس قزوینی آموخت. یک دوره خارج اصول را نزد مرحوم حاج شیخ مجتبی قزوینی و بخشی از خارج جلد اول کفایی را در حوزه درسی آقای حاج میرزا احمد آقازاده آخوند خراسانی فـرا گـرفت و مدتی نیز درس اصول مرحوم آیت الله یونس اردبیلی شرکت کرد.
در زمینه علوم عقلی نیز شرح منظومه حاج ملا هادی سبزواری را نزد مرحوم شیخ سیف الله ایسی و قسمتی از الهیات اسفار و شرح هـدایه مـیبدی آخـوند ملاّ صدرا و تمام قسمت فـلسفه اشـارات ابـن سینا به اضافه یک دوره معارف و اعتقادات را به تفصیل نزد مرحوم حاج شیخ مجبتی قزوینی فرا گرفت. علاوه بر آنچه گفته شـد، یـک دوره مـعارف را هم نزد مرحوم میرزا مهدی اصفهانی به سـبک و سـلیقه مخصوص آن مرحوم تحصیل کرد. استاد، حضورِ اندیشمندانِ بزرگی همچون مرحوم میرزا مهدی آشتیانی را در شهر مشهد غنیمت شمرده و مباحثی از اصـول را نـزد آن فـیلسوف شرق تلمّذ کرد.
استاد، در سال ۱۳۲۸ به قصد تکمیل آموزه‌های عـلمی به حوزه علمیه قم مهاجرت کرد و مدت یازده سال از استادان معروف این حوزه کسب فیض کرد. عظمت عـلمی و شـکوه حـوزه درس مرحوم آیت الله العظمی حاج آقا حسین طباطبائی بروجردی موجب شد کـه اسـتاد در تمام این مدت در درس‌های فقه و اصول و رجال ایشان شرکت کند و در ثبت و ضبط تقریراتِ آن استاد اعظم اهـتمام ورزد، افـزون بـر درس‌های عمومی، از توفیق ملازمت مخصوص آن بزرگوار و بهره‌جویی از آرای علمی وی برخوردار شود. در سال ۱۳۳۳ بـنا بـه تـمایل و دعوت آن فقیه ژرف اندیش، استاد و جمعی دیگر از فضلا به منظور رفع نواقصِ کتابهای حدیث و مـدارک فـقه شـیعه، زیر نظر آن مرحوم به تدوین کتاب مهم و بی‌سابقه‌ای نظیر وسایل الشیعه همّت گماشتند. ایـن پژوهـش سترگ که جامع الاحادیث الفقهیه للشیعه الامامیّه نام گرفت حدود هفت سال ادامـه داشـت.
در نـتیجه آن پژوهش چندین مجلّد ضخیم با اسلوبی بدیع حاوی تمام احادیث احکام، تألیف و آماده طـبع شـد که بسیاری از حواشی و توضیحات و بخشی از مقدمه[۲] آن کتاب به قلم استاد واعظ‌زاده به تـحریر درآمـد. اسـتفاده از نظریات علمی و رجالی و اطلاعات وسیع آیه الله بروجردی و مشارکت در تألیفات و آثار رجالی ایشان موجب شد، اسـتاد مـورد توجه خاصّ آقای بروجردی قرار گیرد و چند نوبت، نوشته‌های استاد از درسِ آنـ مـرحوم، مـورد تشویق و تقدیر آن استاد اعظم واقع شود. افزون بر آنچه گفته شد، استاد در حوزه علمیه قـم، حـدود سـه سال از درس خارج مکاسب مرحوم آیت الله سید محمد حجّت کوه کمره‌ای تبریزی و سـه سـال از درسِ اصولِ حضرت امام خمینی (ره) و درسِ خارج فقه (خیارات بیع) مرحوم آیت الله سید صدر الدین صـدر و نـُه سال از درس خارج عروه الوثقی محروم آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی و یک سال از درسـِ اصـول مرحوم شیخ محمدعلی اراکی و درسِ خارج فـقه آیـت الله سـید کاظم شریعتمداری، بهره‌ها برد.
در زمینه علوم عـقلی نـیز، الهیات شفای ابن سینا را در محضر مرحوم علاّمه سید محمد حسین طباطبایی تبریزی تـلمّذ کـرد و بخشهایی از بحثهای فلسفی علاّمه را ـ کـه بـه نام اصـول فـلسفه و روش رئالیـسم در چند جلد منتشر شده است ـ طـیّ جـلسات هفتگی در محضر آن اسوه علم و اخلاق فرا گرفت.
استاد مکرّم، به رسـم طـلاّب فاضل در حوزه‌های علمیه، از آغاز تحصیلات حـوزوی به تدریس کتابهای درسـی حـوزه پرداخت. کتابهایی چون: البهجه المـرضیه فـی شرح الالفیّه مشهور به کتاب سیوطی، شرح نظام، مغنی، حاشیه ملا عبدالله، مـطوّل، شـرح لمعه، معالم الاصول، فرائد الاصـول، مـکاسب، کـفایه الاصول، شرح مـنظومه و شـرح تجرید را می‌توان کتابهایی دانـست کـه استاد ما به تشنگان دانش، آموخته است.
معظّم له در طول تحصیل و تدریس مشمول عنایتهای بـسیاری از شـخصیتهای علمی قرار گرفته و از اساتید مبرّز حـوزه‌های عـلمیّه اجازه‌های روایـتی و اجـتهاد أخـذ کرد. از آن جمله: اجازه اجـتهاد از مرحوم علاّمه سید محمد حسین طباطبایی، اجازه شفاهی یا کتبی حدیث از مرحوم آیهالله بروجردی و شـیخ آقـا بزرگ تهرانی (صاحب کتاب الذریعه[۳])، اجـازه اجـتهاد از آیـت الله آقـای سـید صدر الدین جـزائری، اجـازه روایت از مرحومان علاّمه سمنانی، آیت الله رامهرمزی، علاّمه شوشتری و از دو تن از علمای سوریه و قاهره .
دانشکده الهیات دانشگاه مـشهد ـ کـه در سـال ۱۳۳۷ خورشیدی افتتاح شد ـ در سال ۱۳۳۹ از استاد محمد واعـظ‌زاده بـرای تـدریس دروس تـاریخ فـقه، تـاریخ حدیث، تفسیر، تاریخ ادیان و دیگر دروس مربوط به علوم قرآن و حدیث، دعوت به عمل آورد. استاد پس از رایزنی با برخی از استادان و همفکران، به منظور حفظ گسترش تفکر اصیل اسلامی تـصمیم گرفت عهده‌دار تدریس دروس علوم قرآن و حدیث و فقه در این دانشکده شود. این همکاری تاکنون نیز ادامه دارد. بطوری که تاکنون نیز دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری توفیق این خوشه چینی را دارند و جزوه‌های درسـی ایـشان در فنون مختلف مورد استفاده برخی از استادان می‌باشد.
یکی از خدمات به یادماندنی استاد در طی سالهای خدمت در دانشکده برگزاری کنگره هزاره شیخ طوسی است. این کنگره به پایمردی استاد در سال ۱۳۵۰ ـ ۱۳۴۹ خـورشیدی در دانـشگاه مشهد و با شرکت بسیاری از دانشمندان و علما و استادان داخل و خارج کشور برگزار گردید و با کوشش و تصحیح استاد واعظ‌زاده کتاب فهرست شیخ طوسی، اختیار مـعرفه الرجـال شیخ طوسی، یک جلد ضـخیم مـقالات عربی و دو جلد مقالات فارسی که بهترین مأخذ مرجع زندگی شیخ طوسی است ـ چاپ شد. و علاوه بر چاپ مقالات ارائه شده به کنگره در سه مجلّد، چـند عـنوان از اهمّ کتابهای شیخ طـوسی از جـمله اختیار معرفه الرجال و الفهرست نیز تصحیح و به زیور چاپ آراسته شد.
استاد به موازات تدریس و پژوهش در بسیاری از مجامع علمی داخلی و خارجی به ارائه مقاله و سخنرانی پرداخته است. معظّم له، حدود ۵۳ سفر بـه ۳۰ کـشور جهان ائجام داده است. از جمله: اتیوپی، اردن، ازبکستان، اکراین، امارات متحده عربی،[۴] اندونزی، بحرین، برونئی، بلژیک، بوسنی و هرزگوین، پاکستان، ترکیه، روسیه، سودان، سوریه، عربستان سعودی، عمان، قرقیزستان، قزاقستان، کنیا، کویت، لبنان، مـالزی، مـراکش، مصر، نـیجریه، هند، تانزانیا، یمن، آلمان، بریتانیا، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا. وی در این سفرهای علمی با شش رئیس جمهور از جمله: سـوهارتو، عمر البشیر، صادق المهدی رئیس جمهور نیجریه، تانزانیا و چند پادشاه از جـمله مـلک حـسن دوم و چندین شیخ پیر طریقت از جمله دو طریقه شیخ بهائی در قاهره و مغرب و شیخ ابراهیم خان پیر طریقت ازبکستان و بـسیاری از انـدیشمندان جهان اسلام و چند تن از شیوخ ازهر و مفتیان مصر، سوریه و لبنان و استادان دانشگاهها دیـدار و گـفت و گـو و ضمن آگاه شدن از اوضاع مسلمانان و پیشرفت علمی و اجتماعی آنان، ویژگیهای اسلام و مذاهب اسلامی بخصوص مـکتب اهل بیت (ع) و مذهب شیعه امامیّه را با ایشان در میان گذارده است. ارتباط با اسـتادان و شخصیتهای بزرگ مسلمان در ایـن کـشورها، تبادل نظر و تشکیل جلسات و سخنرانی برای دانشجویان و مردم در مجامع مذهبی و تبیین اصول و مبانی فلسفی، کلامی و فقهی اسلام و مذهب اهل بیت (ع) و برقرار کردن مبادلات فرهنگی میان مؤسسات علمی و فرهنگی آنان با مـجامع علمی و مذهبی ایران، از دستاوردهای این سفرهای علمی بوده است.
معظّم له در موضوعات: حدیث شیعه و اهل سنت، تاریخ حدیث در اسلام، احادیث مجعوله و اسرائیلیات، علوم قرآنی، انقلاب اسلامی ایران، تفسیر قرآن، تاریخ فقه و اصـول، تـاریخ تفسیر، فقه و اصول، کلام و فلسفه اسلامی، عرفان و تصوّف اسلامی، تاریخ اسلام و تاریخ تشیّع مقاله‌های بسیاری منتشر ساخته‌اند.
علاوه بر آن استاد در طول تدریس در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری دانشکده الهیات دانشگاه فـردوسی مـشهد راهنمایی و مشاوره رساله‌های بسیاری از دانشجویان در این در مقطع را به عهده داشته‌اند.
عضویت در مجامع علمی و دینی عضویت در مجمع جهانی اهل بیت[۵]، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، هیأت مدیره بنیاد پژوهشهای اسـلامی مـشهد، شورای عالی کتابخانه ملّی، هیأت امنای دانشگاه مذاهب اسلامی و نیز همکاری در تأسیس مجلّه مکتب اسلام (قم)، مجلّه دانشکده الهیات دانشگاه مشهد، مجلّه رساله التقریب (تهران)، مجلّه عربی زبان الارشـاد، عـضویت در هـیأت مدیره مجلّه تخصّصی نهج البـلاغه یـکی دیـگر از ابعاد فعالیت‌های استاد به شمار می‌آید.
اینک سیاهه‌ای از آثار استاد به اختصار معرفی می‌گردد:
الف : کتابها
۱ ـ امام خمینی و انقلاب اسلامی: این کـتاب مـجموعه مـقالات استاد درباره انقلاب اسلامی، امام خمینی و مرجعیت اسـت.
۲ ـ پیـام وحدت: مجموعه مصاحبه‌های مطبوعات، شخصیت‌ها و مؤسسات فرهنگی و علمی، با استاد در این کتاب فراهم آمده است.
۳ ـ ندای وحدت: مجموعه سـخنرانیهای اسـتاد در نـماز جمعه تهران است که به زبان‌های عربی، انگلیسی و اردو برگردان شـده است.
۴ ـ حیاة الامام البروجردی: این کتاب مقدمه سلسله تحقیقات رجال شناختی آیت الله بروجردی است که زیر نظر اسـتاد چـاپ شـده است.
۵ ـ الحجّ فی السّنه: در این نوشتار، حج از دیدگاه روایات شیعه و اهـل سـنّت مورد بررسی قرار گرفته است.
۶ ـ دراسات و بحوث: این کتاب مجموعه‌ای دو جلدی است که در جلد اول ۲۳ مقاله و در جـلد دوم ۱۵ مـقاله در پیـرامون تاریخ اسلام، وحدت اسلامی و منابع اسلامی، تدوین شده است.
۷ ـ رساله الشیخین: حـاوی مـکاتبه مـیان استاد و شیخ بن باز مفتی فقید کشور عربستان سعودی است[۶].
۸ ـ زندگانی آیت الله العظمی بـروجردی: ایـن نـوشتار به مناسبت کنگره بزرگداشت آیت الله بروجردی و شیخ محمود شلتوت تدوین شده است.
۹ ـ سـه گـفتار درباره شهید مطهری: این کتاب حاوی سه سخنرانی استاد در مورد زندگی علمی اسـتاد شـهید مـرتضی مطهری است.
۱۰ ـ مجموعه مقالات استاد: این کتاب حاوی مجموعه مقالات استاد در موضوعات گوناگون اسـت کـه بنیاد پژوهشهای اسلامی آن را در چند مجلّد در دست چاپ دارد.
۱۱ ـ الوحده الاسلامیّه؛ عناصرها و موانع‌ها: این کـتاب، شـامل بـخشی از مقالات عربی استاد در زمینه وحدت اسلامی است.
ب : تصحیح، تحقیق، تعلیق و ترجمه
۱ ـ الجمل و العقود فی العـبادات: ایـن کتاب یکی از آثار فقهی شیخ طوسی است که در آن عبادات را به ایجاز و اخـتصار بـا ذکـر اجزاء و شرایط و با ارقام برای حفظ کردن گردآوری شده است. استاد این کتاب را تصحیح، تـحقیق و تـرجمه کـرده و در سال ۱۳۳۷ خورشیدی انتشار داده است.
۲ ـ تنظیم و چاپ سلسله مباحث رجالی آیت الله بروجردی کـه بـا مقدمه‌ای تحقیقی و مفصّل چاپ شده است.
۳ ـ گردآوری مقالات کنگره شیخ طوسی در سه مجلد به مناسبت کـنگره هـزاره شیخ طوسی در دانشکده الهیات دانشگاه مشهد.
۴ ـ مجموعه مقالات و کتابنامه فارسی و عربی و انـگلیسی. ایـن مجموعه حاوی مقالات سخنرانی‌های «مجمع بررسی‌های اقـتصاد اسـلامی» اسـت که به همّت بنیاد پژوهشهای اسلامی زیـر نـظر استاد برگزار شد.
۵ ـ المعجم فی لغه القرآن: این مجموعه بی‌سابقه در مورد بررسی لغـات قـرآن کریم است. این پژوهش بـا اشـراف استاد در گـروه قـرآن بـنیاد پژوهشهای اسلامی انجام شده[۷] و تاکنون ۷ جـلد از آن انـتشار یافته است و پیش بینی می‌شود سرانجام به ۲۵ جلد بالغ شود.
۶ ـ المقنع و الهـدایه: ایـن کتاب شامل دو متن فقهی از شیخ صـدوق است که به اضـافه یـکی از مجالس وی که به تصحیح و تـحقیق اسـتاد در سال ۱۳۳۸ خورشیدی چاپ شده است.
۷ ـ نصوص الاقتصاد و الاسلامی: این مجموعه ۱۶ جلدی از سوی گـروه اقـتصاد بنیاد پژوهشهای اسلامی تألیف و بـا مـقدمه و اشـراف استاد، چاپ شـده اسـت.
ج: مقالات
معظّم له، افزون بـر هـمکاری با مجلاّت گوناگون همچون: مشارکت در تأسیس مجلّه مکتب اسلام (قم) و عضویت در هیأت تحریریه آن (سـال ۱۳۳۸، ۱۳۳۹) هـمکاری در تأسیس و مدیریت نشریه دانشکده الهیات مـشهد در سـال ۱۳۵۱، تأسیس مـجله رسـاله التـقریب در تهران در سال ۱۳۷۳ و اشراف بـر آن تا سال ۱۳۸۰، همکاری با مجلّه عربی زبان الارشاد (مشهد) در سال ۱۳۵۴، عضویت در هیأت تحریریه مجلاّت دانـشگاه عـلوم اسلامی رضوی و مجلّه تخصصی نهج البـلاغه، بـیش از ۱۱۰ مـقاله بـه زبـانهای فارسی و عربی نـوشته‌اند. ایـن مقاله‌ها در زمینه قرآن شناسی، شناخت اهل بیت (ع)، حدیث شناسی، وحدت اسلامی و انقلاب اسلامی می‌باشد. مجموعه ایـن مـقاله‌ها بـزودی به همّت بنیاد پژوهشهای اسلامی منتشر خـواهد شـد.
منابع:
——————————————–
[۱] – «مطالعات اسلامی » تابستان ۱۳۸۲ – شماره ۶۰ (صفحه ۱۲)
[۲] – «مطالعات اسلامی » تابستان ۱۳۸۲ – شماره ۶۰ (صفحه ۱۳)
[۳] – «مطالعات اسلامی » تابستان ۱۳۸۲ – شماره ۶۰ (صفحه ۱۴)
[۴] – «مطالعات اسلامی » تابستان ۱۳۸۲ – شماره ۶۰ (صفحه ۱۵)
[۵] – «مطالعات اسلامی » تابستان ۱۳۸۲ – شماره ۶۰ (صفحه ۱۶)